Политичките елити и фанансиската олигархија изградија железен систем на одбрана што не може да биде пробиен со демократски средства
Повеќе од случајно го сретнав името на Бугаринот Веселин Топалов како
светски шаховски првак. Име веројатно непознато за пошироката јавност, освен за
шаховските професионалци. Притоа, не знам кога и каде се случил финалниот меч,
под какви околности, кој бил противникот, какви биле партиите, условите. Некогаш
борбата за светскиот трон во шахот беше светски настан, следен со заслужена
медиумска кампања, токму како што доликува тоа. Мечот меѓу Боби Фишер и Борис
Спаски одржан 1972 година во Рејкјавик беше сигурно настан број 1 не само во
годината кога се одржуваше туку и натаму. Доминацијата на Советите во светскиот
шах во тој период беше толку силна што практично сите светски титули им припаѓаа
ним. Во услови на тотално поделениот свет и кулминацијата на студената војна,
спортот и шахот беа еден од начините да се покаже супремацијата на советските
спортисти како пропаганда за ортодоксниот комунизам во сите земји на источниот
блок. Појавата на генијалниот Боби Фишер во тоа сепак, би рекол, блескаво
советско друштво на извонредни играчи како Ботвиник, Таљ, Смислов, Петросјан,
Корчној, Штајн, Керес и Гелер прилегаше на нерамноправна борба меѓу Давид и
Голијат. Кога Фишер надмоќно ги совлада сите свои противници во тогашните мечеви
на кандидатите и доби право да го предизвика светскиот првак Спаски, беше јасно
дека таа борба, едноставно, ќе значи многу повеќе од самиот шах, дека ќе се
судрат мракот и светлината, доброто и злото, две идеологии толку луто
спротивставени, два света, две религии што бараа простор за докажување. Мечот се
играше практично целото лето 1972 година, беше толку возбудлив и напнат што
прилегаше на трилер-приказна или филм. Обата лути противника, сами на сцената,
еден величествен молк околу нив, концентрација колосална, зад намрштените чела
се одвиваа драми. Со нашите практични дрвени шахчиња на охридските плажи ги
повторувавме партиите, учејќи и самите во тие моменти за величествената убавина
на оваа древна игра. Фишер го доби мечот, сите навивавме за него, се разбира.
Со тоа како да почна пропаѓањето на советското царство, кое кулминираше во
1989 година со рушењето на Берлинскиот ѕид. Заедно со извонредните
југословенски кошаркари и чехословачките хокеари почна да бледее митот за
непобедливоста на советскиот спорт. Оние што се разбираа повеќе од шах
раскажуваа дека прв пат со Спаски, Фишер ја почнува играта со е4, отворање
познато како "дамин гамбит", што беше страшно изненадување за сите, па и за
неговиот противник. Фишер го нарекуваше тоа кју пи (Љњеенс пањн) што требаше да
значи "дамин гамбит", варијанта со пешак. Знаеше да одигра неколку сицилијански
отворања едноподруго илјадници пати опишани и познати, а потоа следуваше нов и
дотогаш непознат потег, едно волшебно изненадување. Како некоја чудесна
Моцартова флејта која одеднаш се издвојува од оркестарот и плови некаде високо,
високо... Триумфот на Боби Фишер против речиси целокупната советска шаховска
елита уште еднаш ја потврди значајноста на поединецот во севкупната борба. Кју
пи, односно е4 беше генијалниот потег што ја носеше победата. Се разбира,
несериозно е да се рече дека токму е4 ја сруши советската империја, го урна
злото, ги ослободи народите, ја донесе демократијата за многу од нив. Но,
дефинитивно, требаше да се појави таков поединец или таква група на силни
истомисленици, едно моќно и бестрашно јадро на малкумина за да почне да се руши
империјата на злото. Уште Ернст Блох, филозофот на студентскиот бунт, тврдеше
дека една мала група моќни лица со слични идеи може да го смени светот. Можеби
се несериозни таквите тврдења, но замина Боби Фишер со тој свој белег во
легендите, останаа само спомени на оној колосален меч, на е4 и сицилијанската
одбрана, на Моцартовата флејта... Коруптивните системи во земјите на Западен
Балкан, како и пошироко, исто така, се еднакво потврдена империја на злото кое
сите добро го почувствувавме. Она што контроверзниот Ленин го нарекуваше
лумпенпролетеријат, еве, речиси еден век потоа го доживуваме во различни форми.
Со тоа еднакво ќе се согласат и некогашните комунистички идеолози и оние другите
преку ноќ променети креатури, кои со чувство на изнасилена одвратност гледаат на
настаните од блиското минато. По 15 години демократија работите, за жал, не се
променија многу, освен тоа што партиите се менуваат на власт, "левицата" ја
менува "десницата" и обратно. Обичниот граѓанин притиснат од сў потешкото
секојдневје не стигнува барем малку да "поужива" во демократските придобивки и
во слободата и, по правило, секогаш гласа против актуелната власт. Притоа,
самата помисла на некаква света идеја, десна или лева, толку е депласирана што
му станува одвратна и апсурдна. Северните соседи притиснати со исти или слични
грижи пред неколку години исфрлија слоган "Овие да отидат, други да не дојдат!"
Чинам ништо попластично и поверно не го отсликува расположението на
обичниот граѓанин насекаде низ овие транзициски простори. Политичките елити и
фанансиската олигархија изградија таков железен систем на одбрана што,
едноставно, не може да биде пробиен со познати демократски средства како што се
изборите како врвна форма на демократијата. Уште повеќе што и оние што наскоро
ќе дојдат на власт не само што нема да променат ништо во таа веќе моќна тврдина
туку и ќе ја надградат за да стане уште поцврста и побезбедна. Така се создава
железен ѕид меѓу власта и обичниот граѓанин осигуран уште со воден појас во кој
пливаат изгладнети крокодили, каде што не само што нема веќе никаков контакт
туку недостасува елементарна почит и достоинство. Новата демократија во
независната држава, за жал, не исфрли и некоја позначајна личност со историски
димензии и задачи. Во интерес на вистината, постоеја индивидуални обиди кои беа
вешто амортизирани од веќе организираната мафија, па остануваа на маргините
задушувајќи се во својата сопствена немоќ. Оние другите, пак, што ветуваа нешто,
го немаа харизматичниот белег толку потребен да се поведат масите и полека, но
сигурно стануваа дел од системот. Навистина штета за едно историско време.
Од друга страна, формално се задоволени основните демократски принципи и ние
и натаму ќе уживаме во нашата демократијата која не е тоа. Во вешто подготвениот
кастинг ќе ги глумиме поделените ролји, ние нашите, а тие нивните, ќе ја играме
полусвесно таа мазохистичка гротеска додека насмевката не ни замрзне на невешто
нашминканите лица. И сў ќе биде добро, сў додека не го доживееме крајот каде што
аплаузот ќе биде величествен, а ние дефинитивно и безнадежно избодени со
мечевите на "победниците". Сите ние од оваа страна на ѕидот ќе го очекуваме
нашиот Боби Фишер и неговиот е4 додека стоиме на сў понесигурните мостови врз
нечистите води, верувајќи дека некогаш и некаде ќе биде начнато ова зло што го
доживуваме. Белки еден нов ЉП ќе ни помогне да падне црниот крал на злото толку
цврсто бранет од мрачните сили за кои до скоро време и не знаевме дека постојат.
Можеби, сепак, во некоја далечна европска иднина ќе се создаде едно мало моќно
јадро на истомисленици и храбри луѓе, она истото на Ернст Блох, кое ќе ги отвори
славините за да потечат чистите води, кое ќе има сили да ги направи вистинските
промени, во чиј величествен пламен ќе се згреат измрзнатите души на обичните
граѓани, на жителите на оваа скромна и чесна земја која никогаш и никому не
нанела зло ниту, пак, го помислила тоа. Ќе ја дочекаме ли и ние нашата
"македонска пролет"? Ќе ни се случи ли и нам ЉП? Не е битно кога, имаме време,
трпеливи сме ние, ќе издржиме, но ќе победиме, како многу пати досега. Ќе
трпиме, но ќе траеме. Та зарем не се наши имињата Трпе и Трајан? (Авторот е
професор на Медицински факултет)
