Контрапункт Чардак и на земја и на небо НИКОЛА ГЕЛЕВСКИ
Рамковниот договор наш прилог за поинаква, посолидарна и суштински подемократска Европа
Луѓето веќе не го поднесуваат театарот на политиката како што ни
протестантите веќе не го поднесуваа театарот на религијата. Копнеат по вистинска
политика - како што тогаш копнееја по вистинска религија.
Пјер
Бурдие
Петгодишнината од Рамковниот договор е премногу крупен
настан за да го оставиме на политичкиот фразерај на нашите се поповршни
политичари. Во оваа пригода, со некои посуптилни гледања на променетата реалност
во Македонија по 2001 година, не се прославија ни медиумите (кои покрај
површноста, која ја делат со политичарите, имаат и честопати сосема
непродуктивна доза острастеност, не само етничка или верска).
Рамковниот
договор, значи, е еден од клучните настани во поновата македонска историја не
само од уставно-правни причини, туку и поради неговите подлабоки правни и
културно-историски импликации. Со оглед на тоа дека нашето општество во многу
аспекти на своето функционирање покажува дури и предмодерни тенденции, не е
лошо, а во контекст на петгодишниот јубилеј, да потсетиме на некои еминентно
модерни идеи од пред стотина години.
На пример, знаеме ли која е
општествената функција на правото? Како што тоа проникливо го согледа уште Емил
Диркем, смислата на правото не се состои во тоа да се отстрани неправдата, туку
во тоа со јасното и одговорно разликување на правдата и неправдата да се создаде
сигурност на очекувањата и да се зголемат шансите да се издржат и процесуираат
многу повеќе конфликти, а притоа едновремено да слабее подготвеноста за
насилство. Правото овозможува да се живее со конфликтите, наместо да се умира со
нив, а тоа ја зголемува слободата која опстојува или исчезнува со слободата за
конфликт. Правото кое ја овозможува таквата слобода за конфликт е зависно од
нејзиното манифестирање. Правото е зависно од конфликтите и противречностите
како што е зависен имунолошкиот систем од бактериите и вирусите.
Значи,
во правно уредено општество кое се врти околу идеалот на слободата не очекуваме
какви било сеопфатни консензуси, туку повеќе конфликти со помалку насилство. Во
таа смисла, уставите се „конкретизирани темели на дисензусот". Можеби затоа
новиот македонски Устав, направен според мерката на Рамковниот договор, е добро
замислен документ чија намера е да ја шири слободата, но притоа и да ја намалува
можноста за насилство.
Рамковниот договор и Уставот променет под негово
влијание се важни и од друг аспект, од аспект на легитимитетот. Уставот речиси
по правило се потпира врз чин на револуционерно искажана волја. И покрај
траумите што ги предизвика воениот и етнички конфликт од 2001 година, можеби
неговата добра страна е што овозможи ново „револуционерно" конституирање на
поинаков општествен модел. Оттаму, имаме и нов генератор на
легитимитетот.
Еве што вели Хауке Брункхорст во својата извонредно
поттикнувачка книга „Солидарност: од граѓанско пријателство до глобална правна
заедница": „Како институционално отелотворување на органската солидарност,
уставите стануваат делотворни само кога дејствителната граѓанска заедница ќе ги
сфати како производ на револуционерната свест која случајните резултати на
социјалната еволуција ги преобразува во нешто широко посакувано, искажувајќи ги
поопштувачките интереси на една општа волја (волонте генерале)".
И Хана
Арент, икона на современите политички теоретичари, имаше слични идеи за врската
меѓу правото, политиката и волјата на народот. Таа велеше дека сите политички
институции се манифестации и материјализации на моќта. Тие закостенуваат и
пропаѓаат (или се претвораат во властодржечки апарати на присилата) секогаш кога
веќе не се поткрепувани од животната сила на народот.
Се разбира, не се
занесувам дека Рамковниот договор сам по себе може да ги отстрани
застрашувачките предмодерни тенденции кои го тресат нашето општество (и кои и на
планетарно ниво стануваат страшни постмодерни реалности). Не се бега од фактот
дека масовната беда, пролетеризацијата и отуѓувањето како последица на
осиромашувањето ги разјадуваат институционалните и културните претпоставки на
пазарната економија и на сите други функционални системи во општеството:
правото, политиката, економијата, науката, уметноста, семејството, религијата...
(Кога веќе се враќаме на изворите на социологијата, треба да го спомнеме
одново актуелниот Талкот Парсонс, кој тврдеше дека модерното општество,
всушност, и настанало кога социјалното раслојување почнало да преминува во
функционално диференцирање и кога со општествено вклучување започнале да се
решаваат двата клучни проблема на тој премин: исклучувањето на индивидуите и
социјалното исклучување на општествените класи кои се сведени исклучиво на
сопствената работна сила).
Денес, по еден бурен „век на крајности",
модернизмот се чини анулиран; како пак да се наоѓаме во една предмодерна
состојба во која, како што вели Брункхорст, „размената на еквиваленти се
преобразува во експлоатација, еднаквоста на законот во класно правосудство,
народната сувереност на парламентарната република во владеење на буржоазијата
над пролетеријатот, човечкото право на слобода во човечко право на приватна
сопственост, сеопштата правна сигурност во осигурување на егоизмот, а
преовладувачките мислења се покажуваат како мислења на владејачката
класа".
Да резимираме: иако Македонија се наоѓа во мошне незавидна
состојба и е дел од опасната и широко распространета болест, ние не сме немоќни.
Рамковниот договор, на пример, иако мотивиран од етнички малцински барања, може
да претставува многу повеќе од договор за етнички мир: тој покажува дека
општеството е живо, отворено и со незгаснати револуционерни идеали - кои се
основа на политичкото организирање.
Покрај тоа, Рамковниот договор може
да биде и наш прилог за една поинаква, посолидарна и суштински подемократска
Европа која ќе биде цивилизациски предводник на новите и, се чини, неизбежни (со
оглед на длабочината на кризата во која се наоѓа светот) форми на политичко
здружување.
Се разбира, договорот на хартија сам по себе не ни гарантира
приклучок кон евроинтеграциите. Ни преостанува, значи, заштита на темелите и
конечна доизградба (а богами и одржување и хигиена!) на нашиот заеднички дом, на
таа наша куќа во населбата (а не во тврдината!) наречена Европа.
