Ако ја дознаеме состојбата на седумте делоа на капиталот, ќе дознаеме зошто сме сиромашни
Поминаа и изборите, и изборот на влада, и одморите, започна и учебната
година, значи треба да се зафатиме со работа. А бидејќи со работа се почнува од
„а", го поставувам прашањето во насловот, и тоа по втор пат, се разбира со
посебна цел. Првиот пат беше во една колумна пред три години како теза во која
многумина не веруваа, а сега за да видиме дали имаме некаков напредок. Но, кога
велам дали има напредок, всушност, не мислам на тоа дали е Македонија денес
побогата со тоа со што беше сиромашна пред три години, туку дали денес повеќе ќе
се согласиме со тезата со што е сиромашна Македонија. Ако е така, тогаш имаме
реален напредок, но ако не, тогаш имаме голем проблем. Да ја видиме прво
анализата - со што е сиромашна Македонија?
За да може да се одговори на
ова прашање, прво треба да се дефинира т очно што се анализира. Бидејќи ние во
Македонија градиме економски систем кој, со поранешната терминологија го
нарекуваме капитализам, логично е да се појде од тоа да се истражи каква е
состојбата во економијата на Македонија во однос на капиталот. Ако дознаеме дали
и колку е Македонија богата со капитал, ќе го дознаеме и одговорот на дилемата
со што, или зошто е таа сиромашна. Меѓутоа, веднаш ќе треба да се разбереме и
околу нешто друго. Имено, знам дека многумина, кога ќе се каже зборот капитал,
помислуваат на пари. И тука некаде застануваат, бидејќи сме научени парите,
тогаш кога се многу, да ги нарекуваме капитал. Сепак, треба да знаеме дека
капиталот не е само тоа. Односно, ако се гради капиталистичка (пазарна)
економија, тогаш е потребно нешто многу повеќе од (само) многу пари. Фактички,
за да има многу пари, треба претходно да има многу од нешто друго. Оттука, во
современата економска теорија постои една поделба на вкупниот капитал на седум
различни дела. Па, ако ја дознаеме состојбата во однос на секој од нив во
случајот на Македонија, ќе знаеме зошто сме сиромашни и како да се збогатиме.
Првиот дел, т.е. првиот од седумте форми на вкупниот капитал, е
природниот капитал. Со други зборови, тоа се природните ресурси и богатства со
кои е надарена економијата. Намерно се користи терминот надарена, бидејќи
станува збор за нешто што е дадено од природата, а не нешто што е создадено од
луѓето. И без премногу дебатирање, иако порано учевме дека ние живееме во држава
која е многу богата со природни ресурси, денес е познато дека во однос на
природните ресурси Македонија има повеќе разнородност отколку количества. Значи,
бидејќи е така, сж што треба да правиме е да градиме економска структура која
нема да се потпира врз експлоатација на големи природни богатства. Толку. Но,
треба и да се умее да се направи тоа, а зошто ние не умееме - ќе видиме
понатаму. Сепак, факт е дека економијата на Македонија беше и, за жал, сж уште
во голем степен останува насочена кон експлоатација на природните ресурси и
богатства. Тука се надоврзува и една друга тема: кога се зборува за природен
капитал, кај нас навистина постојат погодности за развој и на земјоделство и на
туризам. Но, иако постојат погодности, но и тука, очигледно, недостасува нешто
друго.
Вториот од седумте дела на вкупниот капитал е финансискиот
капитал. А тука, за разлика од природните ресурси, ние порано учевме дека ако
Македонија е навистина сиромашна со нешто, тоа е капиталот во финансиска форма.
И затоа нашиот развој се темелеше на зајмување капитал од странство и на
вештачко создавање капитал преку инфлација. Сепак, денес, ако ништо друго
реалноста (треба да) нж има научено, дека финансиски капитал во Македонија има,
има и тоа многу, дури и ако не се смета делот скриен под
перниците.
Третиот дел од вкупниот капитал е инфраструктурата. Тоа се
сите патишта, мостови, железници, телефонски и други инсталации итн. Без големо
должење: за разлика од други работи, инфраструктурата е она со што ние можеме
дури и да се пофалиме. Но без претерување, сепак.
Стигнавме до четвртиот
дел на капиталот, а тоа е институционалниот капитал. Притоа, можеби се
забележува, а намерно не ги набројав сите делови уште на самиот почеток, дека
секоја следна форма на капитал за кој се зборува е сж посуптилна, односно, сж
повеќе станува збор за капитал во форма на нешто што го нема во природата како
дадено (од бога), туку за нешто што мора да го создадат луѓето. И, што следува?
Дали знаеме, поточно, дали воопшто и треба посебно да се зборува за тоа со каков
квалитет е институционалниот капитал на Македонија? Мислам не, а само да додадам
дека тука не се вбројуваат само државните органи (и начинот на нивното
работење), туку и судовите.
Петтиот дел од капиталот е посебно битен, а
се нарекува човечки капитал. Тука е поентата: многу луѓе често почнуваат и да се
лутат кога темата за квалитетот на човечкиот капитал во Македонија отворено се
анализира. Ние бевме - а можеби и сж уште сме (се согласувам дека е најтешко
човек да си ги признае сопствените слабости) - убедени во тоа дека Македонија
има многу квалитетен човечки капитал, но, за жал, точно е токму спротивното - во
Македонија нема критична маса (доволен број) човечки капитал со реално висок
квалитет. А треба да знаеме дека квалитетот на човечкиот капитал не е природната
надареност (интелигенцијата), а уште помалку, пак, физичката сила на луѓето.
Туку, тоа се нивните вештини и способности стекнати преку образование. Човечкиот
капитал е всушност залиха на вештини и способности кои се ставаат во употреба за
создавање ново богатство. Тоа во Македонија, во доволна мера (критична маса) и
квалитет го нема. И подобро е да не се залажуваме дека тоа не е така, бидејќи
нема да лажеме никој друг, туку себеси.
Шестиот и седмиот дел од
вкупниот капитал со кој треба да се создава прогрес се културниот капитал и
капиталот во форма на знаење. Во однос на културата, знам, сите велиме дека
Македонија има култура и огромно културно наследство. Но, од каде, пак, тогаш
произлегува целата некултура (да не кажам нешто погрдо) што може да се види во
Македонија секојдневно и насекаде? Се залажуваме дека станува збор за мал број
"такви" луѓе? Дали сме сосема убедени во тоа? Дали темата за општото културно
ниво, сепак, не ни објаснува зошто Македонија денес сж уште повеќе наликува на
малоазиска отколку на европска држава? А за капиталот во форма на (ново) знаење,
пак, мислам и да не дебатираме посебно. Во една држава во која, во денешно
време, развојот на научни истражувања е оставен на случајниот ентузијазам на
поединци, нема смисла ни да се започне да се говори за научен капитал.
Мислам дека го имаме одговорот на почетното прашање. И?
